Bitcoin’in Hukuksal Statüsü Nedir? Emtia-Para-Menkul Kıymet

Bu yazımızda GÜRCAN Partners kurucu ortağı Av. Bedrettin Gürcan Blockchain Law Lab işbirliği ile Bitcoin nedir , hukuki statüsü nedir gibi sorulara cevap arayacaktır. 

Bitcoin ve Diğer Kripto Paraların Yasal Statüsü

Bu yazımızda 2009 dan itibaren başlayan ve günümüzün en tartışmalı konularından biri olan Bitcoin ve diğer sanal paraların hukuki statüsünü inceleyeceğiz. Başlamadan önce bizim teknik incelemeden ziyade mevcut teknolojiye hukuksal açıdan baktığımızı hatırlatmak isteriz. Bir diğer uyarı da Kripto Paralar’ın yasal statüsü ile Blok Zinciri Teknolojisinin (Blockchain) hukuki statüsünün birbirinden farklı olduğudur.

Kripto paralar piyasasında en çok tartışılan konulara kısaca değinmeye çalışacağız:

Bitcoin’in Hukuksal Statüsü Nedir? Emtia-Para-Menkul Kıymet

Bitcoin Nedir?

Bitcoin’in anonim yaratıcısı Satoshi Nakamoto, Bitcoin’i A Peer-to-Peer Electronic Cash System (Uçtan uca elektronik ödeme sistemi) olarak tanımlamaktadır.

Bitcoin ve diğer kripto paraların hukuki statüsünü anlamak için öncelikle statüsünü belirlemek gerekmekte. Bitcoin’in para olarak kabulü varsayılsa bile elektronik para statüsünde olabileceği düşünülebilir.

Türk Hukuku’na göre elektronik para: ‘’Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir.’’[1]

Bu tanıma bakıldığında Bitcoin:

• Elektronik para ihraç eden kuruluşlarca kabul edilen bir Bitcoin veya herhangi bir kripto para fonu bulunmamakta. (Bu kuruluşlar)

Bitcoin’in en büyük yasal problemi aslında karşılıksız olması. Herhangi bir garanti veya diğer fona dayanılmaması teorikte Bitcoin’i karşılıksız ihraç edilen bir varlık haline getiriyor. Zira Bitcoin dağınık olarak çalışan madencilerin konsensüsü sonucu ortaya çıkarılmaktadır. Bu her ne kadar farklı otoriteler tarafından Bitcoin arzını engellese de yine de herhangi bir güvence sağlamamakta.

(Burada Ripple sahip olduğu XRP isimli 100 Milyar adet yaratığı kripto  para biriminin 60 Milyar adedini piyasaya güven vermek ve de aşırı dalgalanmaları önlemek adına emanet hesabına aktardı ve de her ay belirli bir piyasaya sürüm limiti getirdi. Bu tarz emanet hesabı hamleleriyle böyle bir fonun yaratılabilmesi mümkün olabilir.)

• Elektronik olarak saklanmakta

• Bitcoin’in ileride para statüsüne kavuşmasındaki en önemli adımlardan birinin gerçek ve tüzel kişilerce yaygın bir şekilde kabul edilmesi olabilir. Günümüzde Bitcoin ile günlük alışverişlerin bir kısmını yapabilmekteyiz. Özellikle Güney Kore ve Japonya’da çoktan yaygınlaşmış vaziyette. Amazon gibi binlerce dalda hizmet veren bir platformun kripto paraları kabülü halinde pratikte bu şart sağlanmış olabilir. Bu kuruluşların kendi kripto paralarını çıkarmaları ise daha olağan gözükmektedir. (Kodak Coin güzel bir örnek olacak) Değerindeki dalgalanmalarsa şu anda bunun önündeki en büyük engel. Bitcoin arzının sınırlı olmasının ileride deflasyona yol açıp açmayacağı ise tartışmalı. Bazı kripto paralar ise sınırsız arz yolunu seçmiş bulunmakta.

Kısaca Bitcoin’in elektronik para olarak kabulü için üç şarttan birini henüz sağlamadığı söylenebilir. İlk şartı sağlaması için bu konuda bir yasal değişikliğe ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu konuda 25 Kasım 2013 yılında BDDK tarafından yapılan açıklamada Bitcoin’in elektronik para olarak sayılamayacağı belirtilmiş ve de vatandaşlar içerdiği yüksek risk nedeniyle Bitcoin yatırımı konusunda uyarılmıştır. [2]

Elektronik para kapsamında bir kripto para bulunmadığından Bitcoin yatırımcıları, platformları ve de ihraç edenlerin BDDK kapsamında bir sorumlulukları bulunmamaktadır.

Bir diğer olasılık ise Bitcoin’i menkul kıymet olarak kabul etmek.

Sermaye Piyasası Kanunu Menkul Kıymetleri:[3]

‘’ Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;

1) Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını,

2) Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları’’ olarak tanımlamaktadır.

Bitcoin ve diğer para birimlerinin para olarak kabulü mevcut düzenlemelerde mümkün olamayacağı için menkul kıymet bir ihtimal görülse de Kripto paraların belirli bir payı temsil etmediği veya bir borçlanma aracı olarak görülemeyeceği dikkate alınarak menkul kıymet sayılmasının pek mümkün olmadığı söylenebilir.

Kripto paraların türev araçlara dayanak olup olmadığı konusunda bakıldığında ise:

‘’Aşağıda sayılan veya Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer türev araçları:

1) Menkul kıymetleri satın alma veya satma veya birbirleri ile değiştirme hakkı veren türev araçları,

2) Değeri, bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine; bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine; faiz oranına veya orandaki değişikliğe; bir kıymetli maden veya kıymetli taş fiyatına veya fiyat değişikliğine; bir mal fiyatına veya fiyat değişikliğine; Kurulca uygun görülen kurumlarca yayınlanan istatistiklere veya bunlardaki değişikliğe; kredi riski transferi sağlayan, enerji fiyatları ve iklim değişkenleri gibi ölçüm değerleri olan ve bu sayılanlardan oluşturulan bir endeks seviyesine veya seviyedeki değişikliğe bağlı olan türev araçları, bu araçların türevlerini ve sayılan dayanak varlıkları birbirleri ile değiştirme hakkı veren türevleri,

3) Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak kaldıraçlı işlemler’’ olarak sayılmıştır.

Kanunda sayılan türev araçlarına bakıldığında Kripto Paraların değerinin ikinci madde kapsamında bir değere bağlı olarak değişmediğinden bahis türev aracına dayanak olaması pek mümkün gözükmemektedir.

Oysa burada iki ihtimal daha vardır:

İlki kanun türev araç tanımını bu madde ile sınırlamamış ve SPK’ya türev aracı belirleme yetkisi vermiştir.

İkincisi ise blok zinciri üzerinde ikinci maddede sayılan şekilde belirli somut datalara bağlı olarak değeri değişebilen bir kripto paranın bu madde kapsamında türev dayanağı sayılıp sayılamayacağıdır. (Örnek vermek gerekirse enerji talep ve fiyatlarına bağlı bir kripto para birimi varsayılırsa)

Sermaye Piyasası Kurumu da 27 Kasım 2017 tarih ve 43 sayılı toplantısında aracı kurumlar tarafından kripto paraların CFD Forex piyasasında işlem gören fark kontratına veya sanal paralara dayalı türev araçları ile hizmet verilme görüş talebini sonuca bağlamış ve kripto paralarla ilgili olarak Türkiye’de bir düzenleme veya tanımlama bulunmadığı ve Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında yer alan türev araçlara dayanak teşkil edebilecek unsurlar içerisinde kripto para birimlerinin bulunmadığı dikkate alınarak, bu aşamada müşterilere yönelik kripto para birimlerine dayalı spot veya türev işlemler yapılmaması gerektiği hususunda bildirimde bulunulmasına karar verildiğini bildirmiştir.

Örneğin Avrupa Merkez Bankası 2012 yılında kripto paraların yasal statüsünü belirlemek için bir rapor yayınladı. Mevcut Avrupa Birliği kanunlarına göre kripto paraların yine Türkiye’dekine benzer şekilde gerçek/tüzel kişilerce genel kabulü ve elektronik olarak muhafazası mümkün olsa da arkasında bir fonun olmaması sebebiyle elektronik para olarak kabulünün mümkün olmadığı ifade edildi.

Bir diğer öneri ise Bitcoin’i ödeme sistemi olarak tanımlanmasıydı. Avrupa Birliği ödeme sistemleri direktifinde elektronik paraların dağıtımı düzenlendiğinden ve de Bitcoin elektronik para sayılmadığından, ayrıca bu direktifteki kuruluşların kendi elektronik paralarını ortaya çıkarmaya yetkili olmadıklarından bahis Bitcoin bu direktif altında ödeme sistemi olarak da düzenlenemedi.[4]

Bu noktada Diyarbakır Milletvekili Ziya Pir’in bitcoin nedir hakkındaki soru önergesine merkez bankasının cevabı;

’’Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin ve benzeri kripto paralar ile ülkemizde doğrudan ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.’’ şeklinde olmuştur.

BDDK tarafından 25 Kasım 2013 tarihinde yapılan açıklama ile de Bitcoin ve benzeri kripto paraların elektronik para olmadıkları ve bu kapsamda 6493 sayılı Elektronik Ödeme Sistemleri kanununa tabi olmadıkları duyurulmuştur.

Bitcoin ve diğer kripto paraların yasal durumu ile ilgili gelişmeler oldukça yazımızı güncelleyeceğiz.

[1] Ödeme Ve Menkul Kiymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşlari Hakkinda Kanun Madde: 2

[2]https://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Duyurular/Basin_Aciklamalari/12574bitcoin_hk_basin_aciklamasi.pdf

[3] 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu 3. Madde o Fıkrası

[4] http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf